"Dwa razy do tej samej rzeki. Przestrzeń Wisły jako przestrzeń zmiany kulturowej"

Wisła w wieku XX stała się krajobrazem wyzutym ze znaczeń i bez historii, przestrzenią niezamieszkaną, „ziemią niczyją” zarówno z perspektywy mieszkańców miejscowości nadwiślańskich, jak i kultury narodowej. Początek XXI to z kolei okres odbudowywania kulturowego sensu Wisły, implementacji nowych sensów w jej przestrzeni, kulturowej rekonkwisty. Efektem tego ruchu jest tworzenie się nowej przestrzeni kultury, zasługującej na rozpoznanie i włączenie w obręb oficjalnej polityki kulturalnej tak państwa, jak i samorządów. Jest to szczególny przypadek spontanicznego działania, owocującego budowaniem kapitału społecznego tak na poziomie lokalnym, jak i szerszym, ponadregionalnym, gdzie czynnikiem integracji społecznej jest rzeka i działania, w których bywa tematem, teatrem, kontekstem.

Cele projektu badawczego:

Cel 1. Analiza i zrozumienie dokonującego się od początku XXI w. procesu kulturowego odzyskiwania przestrzeni Wisły jako szczególnej formuły budowania kapitału społecznego;

Cel 2. Sformułowanie rekomendacji dla osób i podmiotów podejmujących działania służące ponadlokalnej i ponadregionalnej integracji obszaru kulturowego Wisły;

Cel 3. Wsparcie i sformułowanie rekomendacji dla animatorów praktyk kulturowych, podejmujących działania mające na celu przywrócenie przestrzeni Wisły społecznościom lokalnym;

Cel 4. Stworzenie bazy wiedzy na temat podejmowanych działań, dobrych praktyk z zakresu gospodarczego i kulturowego wykorzystania przestrzeni Wisły i sformułowanie rekomendacji dla twórców planów rozwoju, czy to społecznego, czy gospodarczego w miejscowościach nadwiślańskich;

Cel 5. Wsparcie procesu dialogu społecznego, toczącego się wokół tematyki gospodarczego i kulturowego zagospodarowania przestrzeni Wisły oraz zagospodarowania krajobrazu nadwiślańskiego oraz materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego, związanego z Wisłą.

Zakres zadania:

Projekt ten łączy badania antropologiczne i interwencję socjologiczną diagnozujące stan i perspektywy rozwojowe praktyk społecznokulturowych związanych z przestrzenią Wisły.

Badanie obejmowało następujące zagadnienia:

• typy i dynamika zmian w kulturze kultury, zachodzących w związku z Wisłą i w przestrzeni wiślanej,
• stan i współczesne zmiany funkcjonalne krajobrazu kulturowego Wisły,
• współczesny potencjał kulturotwórczy krajobrazu nadwiślańskiego i dziedzictwa kulturowego, związanego z Wisłą,
• możliwości budowania kapitału społecznego w oparciu o ponadlokalną i ponadregionalną wspólnotę kulturową, tworzącą się wokół Wisły,
• perspektywy rozwoju dialogu różnych grup interesariuszy, podejmujących działania na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego i rozwoju kultury w przestrzeni Wisły i w związku z Wisłą,
• możliwość przeistoczenia się działań prowadzonych obecnie przez aktorów działających niezależnie w ruch społeczny.

Projekt dostarczy wiedzy, pozwalającej na właściwe wsparcie i ukierunkowanie w ramach polityk kulturalnych Państwa i samorządów zmiany kulturowej, zachodzącej w przestrzeni Wisły. Działania oparte na interwencji socjologicznej przyczyniły się do zintensyfikowania już zachodzących procesów, korzystnych z uwagi na kultury lokalne czy kulturę narodową. Przyjęcie metodologii interwencji socjologicznej pozwoliło na wykorzystanie refleksji naukowej do wzmacniania poczucia współodpowiedzialności mieszkańców miejscowości nadwiślańskich za przestrzeń i krajobraz, który zamieszkują i za lokalne zasoby dziedzictwa kulturowego. Ważnym przedmiotem refleksji w ramach projektu były mechanizmy i perspektywy rozwoju dialogu społecznego wokół badanych przedsięwzięć.